W ubiegłym roku, po raz pierwszy w XXI-wiecznej historii Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni dwie najważniejsze nagrody – Złote i Srebrne Lwy powędrowały w ręce twórców, których filmy powstały jako adaptacje dzieł literackich. I choć za wcześnie, by wysuwać z tego daleko idące wnioski, z pewnością można potraktować to jako jaskółkę dobrych zmian w rodzimych relacjach na linii kino-literatura.
O tym, że nie są one łatwe, świadczyć może choćby fakt, że od 2000 roku wśród laureatów Gdyni znajdziemy zaledwie dwa przypadki, gdy Festiwal wygrywały adaptacje literatury. W 2005 roku Złotymi Lwami nagrodzono „Pręgi” Magdaleny Piekorz stanowiące ekranizację prozy Wojciecha Kuczoka. W 2012 po festiwalowe Grand Prix sięgnęła Agnieszka Holland z filmem „W ciemności”, którego scenariusz powstał na bazie książki „W kanałach Lwowa” Roberta Marshalla.
Ubiegłoroczny gdyński werdykt, w którym nagrodzono „Silent Twins” Agnieszki Smoczyńskiej na podstawie reporterskiej książki Marjorie Wallace oraz „Filipa” Michała Kwiecińskiego wg powieści Leopolda Tyrmanda, tym bardziej więc jawi się jako historyczny. Jeśli jednak przyjrzeć się bliżej konkursowej dwudziestce, okaże się, że były to jedyne dwie produkcje, których scenariusze mają fundament literacki.
„Filip” fot. Jarosław Sosiński
O tym, że na świecie te proporcje wyglądają zupełnie inaczej, przekonuje nas rokrocznie Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej. W walce o Oscara dla Najlepszego Filmu ok 40% to tytuły mające podstawę literacką. Co więcej już od 1929 roku Akademicy honorują osobną statuetką scenariusze stanowiące adaptacje. Ale choć wielu polskich producentów i twórców kina środka mówi o hollywoodzkich aspiracjach, szukanie filmowych pomysłów na kartach książek, to wciąż obszar czekający na eksplorację.
Na szczęście widać zmiany na lepsze, czego dowodem m.in. organizowane już od kilku lat przez Mazovia Warsaw Film Commission wydarzenie Film the Book łączące ze sobą filmowców i wydawców, a także coraz częstsze przypadki współpracy pisarzy z branżą filmową. Nie tylko jako autorów adaptowanej fabuły, ale także w charakterze scenarzystów i współscenarzystów. W tych rolach świetnie odnaleźli się m.in. bracia Zygmunt i Wojciech Miłoszewscy („Prokurator”, „W głębi lasu”), Szczepan Twardoch („Król”), Igor Brejdygant („Rysa”, „Szadź”, „Otwórz oczy”), a ostatnio Agnieszka Dąbrowska („Za duży na bajki”).
Rok 2023 rokiem adaptacji?
Ten rok zaczął się od kilku głośnych literackich premier. Zanim z początkiem marca na ekrany kin trafił wspomniany już „Filip” wg Tyrmanda, w lutym publiczność mogła obejrzeć ekranizację bestsellerowej „Pokusy” Edyty Folwarskiej. To inspirowana prawdziwymi wydarzeniami opowieść o sekretach gwiazd sportu i show biznesu. Nad filmem pracowała Maria Sadowska, autorka hitów „Dziewczyny z Dubaju” oraz „Sztuka kochania. Historia Michaliny Wisłockiej”. W „Pokusie” wystąpili Helena Englert, Piotr Stramowski, Joanna Liszowska i Piotr Głowacki. Producentem filmu jest firma Lighcraft.
„Pokolenie Ikea” mat. Prasowe Next Film
1 marca w Netflixie swoją premierę miała natomiast adaptacja romansu Anny Szczypczyńskiej „Dzisiaj śpisz ze mną” wyreżyserowana przez Roberta Wichrowskiego. To historia wiodącej zwyczajne, rodzinne życie Niny (Roma Gąsiorowska) funkcjonującej w związku, w którym nie czuje się szczęśliwa. W pewnym momencie pojawia się Jan (Maciej Musiał), który wywraca cały poukładany świat do góry nogami…
Również z początkiem marca w kinach pojawiła się ekranizacja głośnej książki blogera Piotra C. „Pokolenie Ikea” wg scenariusza i w reżyserii debiutanta Dawida Grala. W opowieści o młodym prawniku, który zbyt mocno nadużył życia, główne role zagrali Bartosz Gelner i Michalina Olszańska. Za produkcję odpowiadała firma Film Pi.
A już 17 marca CANAL+ i Kino Świat wprowadzą do kin „Wyrwę” – stanowiący adaptację powieści Wojciecha Chmielarza thriller psychologiczny poruszający trudną tematykę konsekwencji życiowych błędów, straty oraz małżeńskich sekretów. Scenariusz napisał Marcin Ciastoń. W obsadzie znaleźli się Tomasz Kot, Karolina Gruszka i Grzegorz Damięcki. Za reżyserię odpowiada Bartosz Konopka.
„Wyrwa” fot. Robert Pałka
Kilka tygodni temu miłośników kina i literatury zelektryzowała informacja, że Netflix sięgnął po „Znachora” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. Nową wersję filmowego klasyka wyreżyserował Michał Gazda, a w rolach głównych występują Leszek Lichota i debiutująca w pierwszoplanowej roli żeńskiej Maria Kowalska. I choć wielu zastanawia się, czy współczesna ekranizacja dorówna kultowemu filmowi Jerzego Hoffmana, to planowana na drugą połowę roku premiera zapowiada się jako wydarzenie, które będzie na ustach wszystkich.
„Znachor” fot. Bartosz Mrozowski
Również dorosła widownia może wypatrywać animowanej premiery. Powstający od paru lat „Chłopi” Doroty Welchman to próba opowiedzenia prozy Stanisława Reymonta za pomocą technik, które z powodzeniem sprawdziły się przy nominowanym do Oscara i wyróżnionym Europejską Nagrodą Filmową obrazie „Twój Vincent”.
„Chłopi” malarka Małgorzata Kuźnik
Będący częścią Platige Image dom produkcyjny DOBRO pracuje nad filmową ekranizacją powieści „Jak zawsze” Zygmunta Miłoszewskiego. Historię osadzoną w alternatywnej rzeczywistości Polski, w której po II wojnie światowej władzę przejęło Stronnictwo Demokratyczne reżyseruje Sebastian Pańczyk. Autorem scenariusza jest natomiast Bartosz Blaschke.
Pod skrzydłami DOBRO rozwijany jest również projekt adaptacji powieści s-f Remigusza Mroza „Chór zapomnianych głosów” i „Echo z otchłani”. Ich akcja skupia się na pogrążonej w głębokiej kriostazie załodze okrętu badawczego „Accipiter”. W pierwszej części serii astrochemik Håkon Lindberg budzi się przedwcześnie z kriogenicznego snu i widzi, jak ginie jeden z ostatnich członków załogi…
Miłośników świątecznych komedii romantycznych z pewnością ucieszy film „Uwierz w Mikołaja” na podstawie bestsellerowej książki trójmiejskiej pisarki Magdaleny Witkiewicz. Autorką scenariusza jest Ilona Łepkowska, zaś reżyserką filmu Anna Wieczur-Bluszcz. Na ekranie zobaczymy wielopokoleniową plejadę polskich aktorów. Główne role odgrywają Aleksandra Grabowska i Grzegorz Daukszewicz, a towarzyszą im wcielający się w pensjonariuszy domu seniora „Happy End” Teresa Lipowska, Dorota Kolak, Dorota Stalińska, Ewa Szykulska, Krystyna Tkacz i Bohdan Łazuka. Producentem „Uwierz w Mikołaja” jest MTL Maxfilm.
Na ekran trafi również, wydana w 2021 roku, wyróżniona Nagrodą im. Norwida powieść Jakuba Małeckiego „Święto ognia”. To historia relacji dziewczyny z porażeniem mózgowym, od dziecka przykutej do inwalidzkiego wózka oraz początkującej tancerki baletowej. Reżyserką filmu oraz autorką scenariusza jest Kinga Dębska, a producentem Opus Film. Zdjęcia do filmu wystartowały pod koniec października 2022. W głównych rolach w filmie zobaczymy debiutującą studentkę Akademii Teatralnej Paulinę Pytlak oraz tancerkę Baletu Narodowego Joannę Drabik, którym towarzyszyć będą: Tomasz Sapryk, Kinga Preis, Karolina Gruszka, Katarzyna Herman i Mariusz Bonaszewski.
„Święto ognia” fot. Zuzanna Szamocka
Na 2023 rok Aurum Film zapowiedziało natomiast zdjęcia do „Kolory zła. Czerwień” – pierwszego z filmów na podstawie książkowej trylogii „Kolory zła” Małgorzaty Oliwii Sobczak. Akcja powieści toczy się w Trójmieście i jego okolicach, a bohaterami są prokurator Leopold Bilski, asesor Anna Górska i policjanci z wydziału kryminalno-śledczego.
We wrześniu 2023 na ekrany trafić ma pierwszy z trzech filmów na podstawie powieściowego cyklu „Ukryta sieć” Jakuba Szamałka. Za kamerą stanął Piotr Adamski, autor głośnego „Eastern”. W główną bohaterkę tomu „Cokolwiek Wybierzesz” – dziennikarkę plotkarsko-sensacyjnego portalu Meganewsy.pl Julitę Wójcicką wciela się Magdalena Koleśnik.
„Ukryta sieć” mat. Monolith Films
„Symetria Wyspy” to tytuł nowego projektu reżyserki Anny Kazejak („Fucking Bornholm”) będący adaptacją fragmentów powieści „Bieguni” Olgi Tokarczuk. Współautorem scenariusza jest Filip Kasperaszek. Film powstaje w koprodukcji Friends With Benefits Studio z grecką firmą Horsely odpowiedzialną m.in. na produkcję „Kła” Yorgosa Lanthimosa.
Dużym wydarzeniem może być, zapowiadana przez Tymona Tymańskiego ekranizacja powieści „Trans Atlantyk” Witolda Gombrowicza. Artysta, dla którego film będzie debiutem reżyserskim, jest już „po słowie” z Ritą Gombrowicz, a produkcję przygotowuje wspólnie z Mikołajem Lizutem.
Trwają również przygotowania do filmu na podstawie „Baśni o wężowym sercu” Radka Raka – laureatki Literackiej Nagrody NIKE 2020. Reżyser i autor scenariusza Michał Gazda (od netflixowego „Znachora”) jest na etapie zaawansowanych rozmów z producentami, którzy mieliby podjąć się poszukiwania środków na jego realizację.
Hitem okazać się może także ekranizacja nagradzanej powieści Sabiny Jakubowskiej „Akuszerki”. To saga rodziny akuszerek, której akcja toczy się od XIX wieku do połowy XX wieku na terenach historycznej Galicji, stanowiąca niezwykłą opowieść o kobietach, które stawiają czoła trudnej codzienności podtrzymywania i dawania życia. Zainteresowanie książką wyraziły reżyserki Agnieszka Holland i Magdalena Łazarkiewicz, które z początkiem marca podpisały umowę opcji z Wydawnictwem Relacja.
Jakiś czas temu Akson Studio zapowiedział realizację filmu wg skandalizującego „Lubiewa” Michała Witowskiego określanego mianem „powieści przygodowo-obyczajowej z życia ciot”. Książka nominowana była m.in. do Nagrody Literackiej Nike oraz Paszportów Polityki, a pomysł na jej filmową adaptację ma twórca „Ataku paniki” Paweł Maślona. Film znajduje się w zapowiedziach produkcyjnych na 2023 rok.
Niewykluczone jednak, że zanim doczekamy się „Lubiewa”, to na ekrany trafi ekranizacja innej powieści Witkowskiego – „Tango” – która ukazała się nakładem wydawnictwa ZNAK Literanova w lipcu ub. roku. To rozgrywający się w latach 20. XX wieku retro-kryminał, którego osią jest śledztwo w sprawie okrutnego zabójstwa tenora operetki. Pod koniec listopada o nabyciu opcji poinformowała stacja CANAL+. Na razie jednak nie wiadomo, kto zasiąść miałby na fotelu tej produkcji, ani też czy przyjmie ona formę filmu czy też serialu.
Ciągle czekamy również na pierwszy klaps na planie „Zimy pod znakiem wrony” w reżyserii Kasi Adamik. To ekranizacja opowiadania Olgi Tokarczuk „Profesor Andrews w Warszawie” – historia angielskiego profesora psychiatrii zaproszonego na Konferencję Naukową w Warszawie w grudniu 1981 roku, którego podczas wizyty za Żelazną Kurtyną zaskakuje decyzja o ogłoszeniu stanu wojennego. Zagubiony przybysz z Zachodu próbuje odnaleźć się w absurdalnej rzeczywistości komunistycznego państwa. Scenariusz napisany przez Niemkę Sandrę Buchta wyróżniono w Cannes w Konkursie ScripTeast 2018. Film powstać ma w koprodukcji polsko-niemiecko-angielsko-szwedzkiej.
Czym skorupka za młodu…
Producenci filmowi nie zapominają również o młodych widzach i sięgają po klasyką dziecięcej literatury i komiksu. CANAL+ przygotowuje uwspółcześnioną wersję opowiadania Romana Pisarskiego „O psie, który jeździł koleją”. Scenariusz napisali wspólnie Marcin Siemiątkowski i Mojca Tirs, reżyseruje Magdalena Nieć. W obsadzie Liliana Zajbert, Monika Pikuła, Mateusz Damięcki i Adam Woronowicz. Premiera filmu zaplanowana jest na sierpień.
„O psie który jeździł koleją” fot. Hubert Komerski
Młoda publiczność może też wypatrywać ekranizacji klasycznej powieści Janusza Korczaka „Kajtek Czarodziej” w reżyserii Magdaleny Łazarkiewicz. Współscenarzystką filmu jest Katarzyna Terechowicz. W tytułową postać wciela się Eryk Biedunkiewicz, a na ekranie partnerują mu m.in. Maja Komorowska, Grzegorz Damięcki i Karolina Gruszka. Film powstaje w koprodukcji polsko-czesko-słowackiej. A głównym producentem jest wrocławska firma MediaBrigade. W kinach obraz ma się pojawić w listopadzie.
Platforma Netflix zapowiedziała natomiast nową wersję „Pana Samochodzika i Templariuszy”. Za scenariusz adaptacji kultowej powieści Zbigniewa Nienackiego odpowiada Bartosz Sztybor. Na fotelu reżysera zasiadł debiutant Antoni Nykowski. Za produkcję odpowiada Orphan Studio. Premiery spodziewać się można jeszcze w 2023 roku.
Najbardziej oczekiwana produkcja dla młodych widzów to jednak „Akademia Pana Kleksa”, której scenariusz na podstawie prozy Jana Brzechwy napisali Krzysztof Gureczny we współpracy z Agnieszką Kruk. Film reżyseruje Maciej Kawulski. Za produkcję odpowiada Open Mind Production. A wstępna data premiery to styczeń 2024.
Firma producencka Aurum Film rozpoczęła z kolei przygotowania do realizacji filmu opartego na serii komiksów Janusza Christy „Kajko i Kokosz”, którego scenariusz również stworzył Krzysztof Gureczny. Film wyreżyseruje twórca przebojowego „Najmro” Mateusz Rakowicz.
To nie jedyny komiksowy projekt, którego możemy spodziewać się na kinowych ekranach. Na ukończeniu są bowiem prace nad animowanym „Diplodokiem” Wojciecha Wawszczyka wg albumów Tadeusza Baranowskiego, za produkcję którego odpowiada Human Film.
„Diplodok” mat. Human Film
Natomiast firma EGoFILM zapowiedziała animowaną ekranizację przygód „Tytusa, Romka i A’Tomka”. Na filmowy scenariusz komiksową serię Papcia Chmiela adaptowali Rafał Skarżycki i Maciej Kur, reżyserem filmu będzie Tomasz Leśniak.
Seriale czyli literatura na małym ekranie
Literackie ożywienie branży filmowej widać bardzo wyraźnie również na rynku seriali. Na platformie TVP.VOD zadebiutował jesienią 2022, kręcony z rozmachem w 2020 roku serial „Erynie” na motywach prozy Marka Krajewskiego i w reżyserii Borysa Lankosza. W rozgrywającej się we Lwowie lat 30. XX wieku mrocznej, kryminalnej opowieści o komisarzu Edwardzie Popielskim główną rolę kreuje Marcin Dorociński. Na swoją filmową opowieść czeka wciąż natomiast inny bohater powieści Krajewskiego – Eberhard Mock. Mimo kilku prób ekranizacji tego powieściowego cyklu, na razie żadna nie doszła do skutku.
„Erynie” fot. Jarosław Sosiński
Niewątpliwe szczęście do filmowców ma natomiast Remigiusz Mróz. Autor bestsellerowej serii „Chyłka” doczekał kolejnych dwóch ekranizacji swoich powieści. Pierwsza to realizowany przez Telewizję Polsat i PCP Films serial „Wotum nieufności” w reżyserii Łukasza Palkowskiego i scenariuszem Wiktora Piątkowskiego i Joanny Kozłowskiej, który miał swoją premierę na początku marca br. W rolach dwójki przeciwników politycznych rywalizujących o fotel Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oglądamy Antoniego Pawlickiego i Katarzyną Dąbrowską.
Druga to, zapowiedziany przez platformę Netflix, rozgrywający się w Tartach „Detektyw Forst” z Borysem Szycem w roli tytułowej. Scenariusz na podstawie powieści „Ekspozycja” i „Przewieszenie” napisali Agata Malesińska i Jacek Markiewicz. Reżyseruje Daniel Jaroszek. Zdjęcia do serialu wystartowały jesienią 2022 i zakończyły się z początkiem marca a za produkcję odpowiada Boma Film.
„Detektyw Forst” mat. Netflix
Na 17 marca CANAL+ Polska zapowiedział premierowe odcinki „Emigracji” w reżyserii Łukasza Kośmickiego – komediowej serii o perypetiach Polaków próbujących ułożyć sobie życie w Londynie będące ekranizacją kultowej powieści Malcolma XD. W głównych rolach występują Tomasz Włosok oraz Michał Balicki. Całość zaplanowano na 10 odcinków, a producenci w razie powodzenia nie wykluczają kontynuacji. Oparta w dużej mierze na osobistych przeżyciach autora powieść ma bowiem dwie dalsze części.
Od połowy marca TVP rozpocznie natomiast emisję „Polowania na ćmy” Michała Rogalskiego. To adaptacja powieści Wacława Holewińskiego „Pogrom 1905” przenoszącej nas w realia Warszawy 1905 roku. Bohaterki filmu to trójka kobiet, które w świetle panujących rewolucyjnych nastrojów i burzliwych wydarzeń, pragną zmienić swoje dotychczasowe życie. W rolach głównych występują Sonia Mietlica, Monika Krzywkowska i Daria Połunina.
Na wiosnę zapowiedziano także pierwszą polską produkcję serwisu streamingowego Viaplay – „Morderczynie” opartej na bestellserze Katarzyny Bondy. W obsadzie znalazły się Maja Pankiewicz, Izabela Kuna i Eliza Rycembel, a za reżyserię odpowiada Kristoffer Rus, który odpowiadał także za wcześniejszą ekranizację Bondy „Żywioły Saszy. Ogień”. Producentem serii jest Paprika Studios. Bohaterką serialu jest Karolina – młoda i ambitna policjantka, która prywatnie próbuje poradzić sobie z zaginięciem ojca.
A w przygotowaniu są kolejne literackie seriale m.in. kolejny projekt Netflixa – „Informacja zwrotna” według powieści Jakuba Żulczyka z Arkiem Jakubikiem w roli uzależnionego od alkoholu byłego muzyka rockowego poszukującego w Warszawie zaginionego syna. Scenariusz serialu napisał Kacper Wysocki, reżyserem jest Leszek Dawid, a za produkcję odpowiada Opus TV.
Z kolei Akson Studio wraz z Player.pl przygotowuje serialową ekranizację „Motylka” Katarzyny Pużyńskiej będącego częścią, liczącej już 14 tomów, Sagi o Lipowie. Opowieść, której bohaterką jest psycholożka Weronika Nowakowska po rozwodzie wyprowadzająca się z Warszawy do niewielkiego Lipowa reżyseruje Łukasz Ostalski.
Najmłodsi widzowie mogą natomiast wypatrywać serialu animowanego na podstawie komiksu „Malutki Lisek i Wielki Dzik”. Za scenariusz odpowiada autorka komiksu Berenika Kołomycka wraz z Rafałem Skarżyckim. Serię liczących 5-7 minut odcinków wyreżyseruje Jacek Rokosz. Producentem jest firma EGoFILM znana z komiksowego serialu „Kajko i Kokosz”.
Książki czekają
Poza opisywanymi powyżej na producenckim rynku krąży jeszcze kilka scenariuszy i pomysłów mających literackie podstawy. Wiele z tych projektów jest jednak na bardzo wczesnym etapie. Trzymamy kciuki za ich realizację. I kibicujemy kolejnym adaptacjom, bowiem już za chwilę – podczas zaplanowanej na 27 kwietnia szóstej odsłony Film The Book – z pewnością nie zabraknie tytułów, które mogą zainteresować filmowych twórców.
Rafał Pawłowski
